Artikel uit De Morgen op 04-04-19
Voortaan schrijft hij patiënten ook meditatie voor. Want zowel via een privé-crisis als via zijn wetenschappelijk onderzoek ontdekte coma-expert Steven Laureys (UZ Luik) hoe regelmatig ‘de ratelende commentator in ons hoofd’ afzetten ons sterker en gezonder maakt. ‘En nee, mediteren is niét aan niets denken. Dat kan zelfs de Dalai Lama niet.’
“Een hype uit de blaadjes en van op het internet.” Dat was jaren geleden het antwoord van neuroloog Steven Laureys aan een journalist die hem vroeg wat hij van mindfulness vindt. Vandaag mediteert hij zelf, pleit hij voor meditatielessen op school en publiceert hij Het no-nonsense meditatieboek.Het is zowel een boeiend en erg toegankelijk verslag van de recente hersenwetenschap over meditatie als een persoonlijk relaas over hoe een pijnlijke scheiding en een ontmoeting met een boeddhist die hij in de hersenscanner schoof de neuroloog aan het mediteren kregen.
‘Je kunt meditatie zeker door je chaotisch drukke dagen weven. Alleen al vier keer diep in en uitademen is meditatie. Het verbindt je met je lichaam en je innerlijk. Het kan zo veel stress wegnemen’
Ook neemt Laureys de lezer bij de hand. Hij legt uit dat je niet urenlang op een matje in lotushouding moet zitten om er de vruchten van te plukken. Nee, de drukbezette arts en vader van vier presenteert het als iets wat je naar je hand zet.“Vergelijk het met sport”, zegt Laureys. “De één zwemt vier keer per week, de ander voetbalt om ieder weekend. Zo ook met meditatie. Er zijn veel stijlen en je kunt het intensief doen of, zoals ikzelf, doorheen je chaotisch drukke dagen weven. Alleen al vier keer diep in- en uitademen is meditatie. Het verbindt je met je lichaam en je innerlijk en kan zo veel stress wegnemen. Van chronische stress weten we dat het ziek en ongelukkig maakt.”
Hoe komt een harde wetenschapper bij meditatie uit?
“Ik vind het jammer dat we fysieke aandoeningen, hersenscans en neurologie als ‘harde’ wetenschap zien terwijl we angsten, stress, depressie, psychische problemen en ook therapie en meditatie veel minder au sérieux nemen. Dat is achterhaald. Lichaam en geest zijn één. In onze scans zien we de fenomenale impact van meditatie op de hersenen.
‘Er is nu toch stevig onderzoek dat aantoont hoe ook al enkele weken regelmatig mediteren een positieve impact heeft op stress, angsten, slaapproblemen, depressie, ontstekingsreacties, pijn’
“Of neem de zwervende hersenzenuw, die onder andere je brein, je longen en je hart verbindt. Wanneer je diep inademt, je adem dan heel eventjes inhoudt en dan langzaam uitademt, stimuleer je die zenuw om rust te brengen in lichaam en brein. Daarom kan ademhalingsmeditatie onbewuste stressreacties verminderen, angsten overwinnen, je bloeddruk en suikerspiegel verlagen, je immuunsysteem en metabolisme verbeteren en zo het risico op ziekte verminderen.”“Zelf ontdekte ik meditatie pas door mijn onverwachte scheiding. Ik greep naar slaappillen, antidepressiva, te veel drinken en roken. Wel probeerde ik yoga. De lerares leerde ons ook op een ongedwongen manier meditatie kennen. Ik merkte dat ik rustiger werd en me minder liet meesleuren door mijn emoties. En ik ontmoette Matthieu.”
Matthieu Ricard, moleculair bioloog, boeddhist en persoonlijk vertaler van de Dalai Lama, kwam hier onder de scanners liggen?
“Ik ontmoette hem op een TED Talk in 2013. Toen ik hem vroeg of we zijn hersenen mochten bestuderen terwijl hij mediteert, zei hij meteen toe. Er was wel scepsis bij collega’s. Maar dat was bij het begin van ons onderzoek naar bewustzijn bij coma-patiënten (waar Laureys wereldfaam mee verwierf, nvdr) ook zo. En ook de opmerkelijke resultaten bij Matthieu staan nu in een vakblad.”“Ondertussen is dit ook bij veel anderen herhaald. De hersenen van mediatie-atleten zoals hij, hebben meer witte en grijze massa, meer en betere connecties. Ze kunnen hun gedachten en emoties veel meer bewust sturen en de alfagolven, die samenhangen met een alerte maar ontspannen toestand, nemen toe wanneer ze mediteren.”
Wat zegt dat over gezondheidseffecten? Is meditatie echt een medicijn?
‘Meditatie is niet ‘aan niets denken’. Het is je bewust worden van die brabbelende commentator die zoveel energie opslorpt en het volume verlagen, bijvoorbeeld door op je ademhaling te letten’
“Er is nu toch stevig onderzoek dat aantoont hoe ook al enkele weken regelmatig mediteren een positieve impact heeft op stress, angsten, slaapproblemen, depressie, ontstekingsreacties, pijn. En er zijn studies die tonen dat het even effectief is als antidepressiva, maar dan zonder de bijwerkingen. Daarom schrijf ik patiënten nu vaker meditatie voor. Het kan geen zware ziekte genezen en ik blijf sommigen ook pillen voorschrijven. Maar er is te veel bewijs voor de positieve effecten om meditatie niet in te zetten.”
Wat wil u de leek die niet ziek is meegeven?
“Probeer het eens. Het is zo deugddoend om de drammerige stem in je hoofd te temperen. Dat permanente innerlijke geratel noemen wij ‘de monkey brain.’ Zelfs bij coma-patiënten valt dat nooit volledig stil. Onze alertheid is natuurlijk positief. Maar vaker dan we beseffen, raken we oververhit.”
En dan moeten we aan niets proberen denken?
(lacht) “Nee, meditatie is niet ‘aan niets denken’. Het is je bewust worden van die brabbelende commentator die zoveel energie opslorpt en het volume verlagen, bijvoorbeeld door op je ademhaling te letten en je gedachten te laten voorbij fladderen, zonder dat je er iets mee doet. Het is die ratelaar telkens weer zachtjes wegsturen, zodat hij niet meer met je aan de haal gaat. Zeker voor overbezette controlefreaks zoals ik en zeker in een wereld die zeer veeleisend is en de hele tijd onze aandacht opeist, is dat een fysieke en mentale weldaad die ook problemen voorkomt. Ik heb collega’s die een burn-out kregen en die zelfmoord pleegden. Ik wou dat zij dit hadden leren kennen voor het te laat was.”